توصیه های مفید ورزشی برای آرتروز زانو و کمر

مقدمه: وقتی همکاران با هم گپ می زنند و یا اینکه یکی از همکاران مرخصی استعلاجی می گیرد و یا غیبت کند و یا زمانی که چند خانم که مرز سی سال پشت سر گذاشته اند، دور هم جمع میشوند، معمولاً بیشتر مواقع موضوع به آرتروز ختم می شود. در این گفتگوها و مرخصیها یکی از درد گردن شکوه می کند و آن یکی از مشکل ستون مهره ها و دیگری از زانو و ... می نالد.

قابل ذکر است که آرتروز افراد را در تمام سنین مبتلا می کند و این بیماری هم در مردان و هم در زنان دیده می شود، اما متأسفانه بعضی از انواع آن در زنان بیشتر است. تلاش ما در این شماره این است که آرتروز را به صورت خلاصه به شما معرفی کنیم و در حد توان با ورزش و توصیه های حرکتی و بهداشتی از دردهای حاصل از این بیماری جلوگیری کنیم.

به هم پیوستن دو یا چند استخوان را مفصل می نامند. مانند: مفصل زانون، شانه، مچ و ... کلیه مفاصل بدن ممکن است درگیر انواع ویژه آرتروز شوند. بعضی از انواع آرتروز ممکن است دستها و پاها را مبتلا نماید و بعضی دیگر مفاصل نگهدارنده وزن بدن رادرگیر می کند. آرتروز عمومی ستون فقرات یا مفاصل دستها و پاها از انواع شایع است.

غالباً مبتلایان به عارضه آرتروز یا ورم مفاصل از خود می پرسند که آیا درد و ناراحتی ناشی از این عارضه را می توان با حرکت درمانی و ورزش کاهش داد یا خیر؟

قبل از جواب بهتر است بررسی کنیم که: عموماً چه کسانی بیشتر به آرتروز مبتلا می شوند؟

آرتروز مردم را در تمام سنین مبتلا می کند. عموماً در تمام نژادها و در هر دو جنس مرد و زن دیده می شود. بعضی از انواع آرتروز در زنان بیشتر از مردان دیده می شود. دردها و التهابات مفصلی را به هیچ وجه نباید نادیده گرفت و بی تفاوت بود. حمل اشیاء سنگین و فعالیتهای شدید در جوانی از جمله عواملی هستند که مفاصل را در پیری و کهولت به آرتروز مستعد می کنند.

?آرتروز چیست ?

آرتروز عبارت است از ایجاد تغییراتی که در مدت زمان طولانی و به صورت فرسایشی و تخریبی در غضروف مفاصل ایجاد می شود و بیشتر اوقات با درد، تورم، بزرگ شدن مفصل، وجود حساسیت در موضع و اختلال در حرکت مفاصل، خود را بروز می دهد. آرتروز می تواند بر مفاصلی مانند مهره های گردنی، ‌مفاصل دست، زانوها، مچ دست و پا و انگشتان دست و پا اثر بگذارد.

?علل ایجاد آرتروز

در یک جمله می توان گفت: هنوز علت اصلی آرتروز مشخص نشده است. اما مواردی مانند:

1- عوامل ارثی و مادرزادی.

2- افزایش وزن و چاقی.

3- وجود عارضه ها و ناهنجاریها، مانند: پای ضربدری در دو زانو، کف پای صاف داشتن.

4- ضربات مکرر و خفیف و مداوم بر مفاصل.

5- عوامل هورمونی، به عنوان مثال: آرتروز زنان بعد از دوران یائسگی به دلیل توقف ترشح هورمون استروژن بیشتر می شود.

6- افزایش سن.

7- مشاغل و کارهای یکنواخت و بی حرکت.

8- برخی از بیماریها، مانند: مرض قند و بیماریهای متابولیکی و التهابی.

9- استفاده مکرر و مداوم از یک طرف بدن مانند کسانی که تمام کارهای خود را با دست مسلط ( دست چپ یا راست ) انجام می دهند، در پیدایش آرتروز مؤثر می باشند.

?چگونه می توانیم با مشکل آرتروز در حد توان مقابله کنیم؟

با کمک به تسکین درد و کم کردن ناراحتی و همچنین کمک به افزایش دامنه حرکتی مفاصل، قدرت عضلانی افزایش و استحکام در مفاصل ایجاد می شود. استراحتهای بدنی و روانی و دوری از تنشهای عصبی، رژیم غذایی خاص، استعمال داروهای مسکن، عمل جراحی، گرما درمانی، ورزش و حرکت درمانی از جمله ورزشهایی هستند که می توانند به کاهش درد، تورم و افزایش دامنه حرکتی مفاصل کمک کنند.

?اثر ورزش و حرکت درمانی بر روی تورم مفاصل

به طور کلی ورم مفاصل به دو شکل رماتیسم مفصلی و استخوانی شدن، سفت و سخت شدن مفاصل دیده می شود. در هر دو مورد غضروف مفاصل فاسد و تخریب می شوند و در دراز مدت غضروفها تحلیل می روند و به تدریج به یک توده استخوانی در مفصل تبدیل می شوند. درمانهای محافظتی این عارضه شامل استفاده از پارچه های مخصوص و بستن مفصل، مانند: زانو بند، تأکید بر تمرینات ورزشی کم فشار،‌کشش عضلات، انجام تمرینات استقامتی و هوازی است. این تمرینات باعث تقویت عضلات اطراف مفاصل و ایجاد ثبات و استحکام مفصلی شده و کاهش درد و تورم و افزایش دامنه حرکتی مفاصل را موجب می شود. توصیه می شود که شدت تمرینات را با توجه به میزان التهاب مفاصل تنظیم کنید، با توجه به شدت عارضه مدت زمان تمرینات از 15 تا 45 دقیقه می تواند باشد.

?افراد مبتلا به استخوانی شدن مفاصل حتماً قبل از شروع تمرینات به نکات زیر توجه نمایند:

مفصل مبتلا را با زانو بند یا باند کشی بپوشانید.

با استفاده از ماساژ و کشش، مفصل خود را گرم نگهدارید.

از ورزشهایی که باعث وارد شدن فشار به مفصل شما می شود مانند پریدن خودداری کنید.

هرگز به مدت طولانی نایستید.

شنا کردن در آب گرم را به صورت تفریحی، دوچرخه سواری با دوچرخه ثابت ( دوچرخه سواری درجا ) ، قدم زدن در هوای آزاد یا راه رفتن بر روی نوار گردان را به عنوان بهترین شیوه درمانی همیشه در نظر داشته باشید. ورزش و حرکت درمانی می تواند بخش بسیار مهمی از برنامه معالجه آرتروز بشمار آید. این حرکات به منظور افزایش دامنه حرکتی مفاصل، تقویت عضلات مربوط به مفصل و کاهش سفتی و سختی مفاصل انجام می شود. نوع و شدت حرکات درمانی باید به وسیله پزشک متخصص حرکت درمانی با توجه به عواملی چون سن، شدت عارضه و جنس تعیین شود.

?تمرینات حرکتی برای مبتلایان به آرتروز زانو

تمریناتی را بطور عام برای مبتلایان به آرتروز ناحیه زانو پیشنهاد می کنیم.ذکر این نکته ضروری است که این تمرینات باید حتماً‌با نظارت متخصص امر صورت پذیرد و نباید در انجام تمرینات زیاده روی و افراط شود.

1- به پشت دراز بکشید و یک پا را کاملاً مستقیم و کشیده نگهدارید و پای دیگر را با دستهای خود گرفته و زانو را به سینه نزدیک کنید. 6 ثانیه وضعیت را حفظ کنید و تمرین را پس از 8 بار تکرار در سه نوبت در طی روز با پای دیگر انجام دهید.

2- به پشت دراز بکشید و در حالیکه زانوهایتان کاملاً راست و کشیده هستند، پاها را به طرفین بکشید و سپس به آرامی پاها را به هم نزدیک کنید و بچسبانید. این حرکت را هر بار 10 مرتبه در سه نوبت در طی روز تکرار کنید.

3- به پشت دراز بکشید و در حالیکه پاها کاملاً کشیده هستند پای راست خود را بر روی زانوی چپ بگذارید و باسن را به سمت راست بدن بچرخانید. به حالت اول برگردید و حرکت را با قرار دادن پای چپ بر روی زانوی راست تکرار کنید.

حرکت دوگانه فوق را 12 بار در سه نوبت در طی روز تکرار کنید.

?آرتروز کمر چیست؟

مجموعه تغییراتی است در مدت زمان طولانی که به صورت فرسایش و تخریبی در غضروف مفاصل ایجاد می شود و با درد، تورم، بزرگ شدن مفصل، وجود حساسیت و کاهش دامنه حرکتی همراه می باشد که در صورت مبتلا شدن مهره های ناحیه کمر عارضه آرتروز کمر به وجود می آید.

?آیا انواع آرتروز کمر و علل بروز آن مشخص شده است؟

آرتروز کمر به دو نوع اولیه و ثانویه تقسیم می شود. افزایش سن مهمترین عامل در تولید عارضه آرتروز است و به همین دلیل این بیماری در افراد مسن ( معمولاً بعد از سن 30 سالگی ) بیشتر دیده می شود. علل بروز آرتروز اولیه مشخص نشده است ولی برای بروز آرتروز ثانویه کمر بیماریهای روماتیسم مفصلی، سل، جراحی ستون مهره ها، بیماریهای عفونی و ... شناسایی شده اند.

?چه مواردی برای توجیه علل بروز درد وجود دارد؟

آرتروز معمولاً در مراحل اولیه با درد ملایم و خفیف همراه است. دردی که برای بیمار قابل تحمل است و با استراحت کاهش می یابد. اما با پیشرفت بیماری ، بیمار در هنگام استراحت نیز وجود درد را گزارش می کند. حال برای توجیه علل بروز درد می توان به مواردی چون فشردگی مهره ها، افزایش فشار در ناحیه کمر، عدم تحمل فشار زیاد به وسیله عضلات مربوطه، ایجاد زواید استخوانی اضافی و تحریک رشته های عصبی، اشکال در خون رسانی به مهره ها، بیماریهای التهابی و جابجایی مهره ها اشاره نمود. البته در یافته های رادیوگرافی، کاهش فاصله مهره ها، کم شدن ضخامت دیسک مهره ای، ساییده شدن لبه های مهره ها و زواید استخوانی شکل گرفته نیز مشهود می باشد و از آنجا که در حدود 80 درصد از دیسک بین مهره ای را آب تشکیل می دهد، افزایش سن باعث کاهش آب دیسک شده و با کم شدن ضخامت دیسک، توان تحمل و تعدیل فشارها نیز کاهش می یابد و درد و محدودیت حرکتی خود را نشان می دهد. اینچنین گفته اند که آرتروز غرامتی است که هر کس در سن پیری باید بپردازد.

?آرتروز همواره با درد به سراغ انسان می آید؟

دردهای آرتروز با علایم و تغییرات ایجاد شده نسبت مستقیم ندارند. یعنی بیمارانی وجود دارند که تغییرات شدید استخوانی در ناحیه کمر آنها وجود دارد ولی هیچگونه دردی را گزارش نمی کنند. بر عکس افرادی هستند که آرتروز در آنها به تازگی شروع شده است ولی از دردهای شدید شکایت دارند. اما بطور معمول، انحراف و تغییر شکل بیشتر، با درد بیشتری توأم می باشد.

?اثر ورزش در تسکیل دردهای ناشی از آرتروز

در گذشته تصور می شد که ورزش کردن برای افراد مبتلا به آرتروز زیان بخش است و برخی نیز عقیده داشتند که ورزش یکی از عوامل بروز این بیماری می باشد. اما بررسیها و تجربیات سالهای اخیر این مسئله را به اثبات رساند که چنانچه ورزش با نظر پزشک انجام شود در کم کردن یا از بین بردن درد تأثیر دارد و تحرک و نرمی بدن بیماران را افزایش می دهد. به همین جهت در بعضی از کشورها برنامه های ورزشی خاصی چه در داخل و چه در خارج آب برای بیماران توصیه شده است. حتی افراد معلولی که از صندلی چرخدار استفاده می کنند نیز برخی از آنها را انجام می دهند. حرکات ورزشی در استخری که آب آن نسبتاً گرم باشد یک نوع از این ورزشهاست. چون وزن بدن در آب کاهش می یابد به همین خاطر بیماران راحت تر حرکات بدنی را در آب انجام می دهند. حتی آنهایی که در خشکی قادر به ورزش کردن نیستند در آب به آسانی حرکات لازم را انجام می دهند و از آن لذت می برند.

معمولاً این نوع ورزش در استخرهای کم عمق صورت می گیرد تا برای کسانی که شنا نمی دانند مشکلی وجود نداشته باشد. بسیاری از افرادی که در آب ورزش می کنند آمادگی بدنی خود را افزایش داده از دردهای ناشی از آرتروز کمتر رنج می برند. آنها حتی می توانند کارهای روزانه راتا حدی انجام دهند که به کمک دیگران کمتر احتیاج پیدا کنند.

?توصیه های حرکتی و درمانی

1- اگر آرتروز، مفاصل بیشتری را درگیر کرده باشد یکی از بهترین روشهای درمانی استفاده از آب گرم است. ( هیدروتراپی با آب گرم ) منظور از مفاصل بیشتر یعنی هم در پاها و هم در کمر، درد آرتروزی احساس شود.

2- قوس کمر در این بیماران باید بررسی شود. اگر قوس کمر کاهش یافته باشد باید تمرینات تقویت کننده عضلات ناحیه پشت را انجام دهد و اگر افزایش یافته باشد، باید از تمریناتی که باعث تقویت عضلات ناحیه شکم می شود استفاده کند. اگر قوس کمر در حد نرمال بود باید تمرینهایی که باعث تقویت عضلات ناحیه پشت و کشیده شدن عضلات ناحیه شکم و حرکاتی که تقویت کننده عضلات شکم می باشد انجام دهد. از هر حرکتی که بیمار اظهار رضایت کرد و دردش کاهش یافت، آن را به او توصیه می کنیم که ضد حالتی باشد که بدن او احساس راحتی می کند. این بیماران بایستی از انجام کارهای سنگین، برداشتن اجسام سنگین، خم و راست شدن و خوابیدن بر روی تختهای نرم پرهیز کنند.

3- ماساژ و گرم نگهداشتن موضع درد از نکات دیگری است که باید مورد توجه بیمار قرار گیرد.

4- به بیماران توصیه می کنیم از داروهای گیاهی مانند زنجفیل استفاده نمایند، میزان مصرف این داروی گیاهی باید با توجه به میزان تحمل فرد تعیین شود.

?تمرینات حرکتی برای مبتلایان به آرتروز کمر

تمرین 1) آرام و با ستون فقراتی عمود بر نشیمنگاه روی صندلی بنشینید. دستها را روی کاسه زانو بگذارید و با فشاری آرام روی عضله های باسن، عضله های شکم را به داخل ببرید به نحوی که گودی کمر و فشار نرمی را بر آن احساس کنید. سپس کتفها را در حالی که سر ما خم نباشد به عقب فشار دهید و مانند حالت عادی، دم و بازدم را بطور کامل انجام دهید و 15 ثانیه در همان حالت بمانید. تمرین را پس از سه بار تکرار در سه نوبت در طی روز انجام دهید.

تمرین 2) مانند حرکت قبل آرام و با ستون فقراتی عمود بر نشیمنگاه روی صندلی بنشینید. سپس دودست را به عقب برده و کتفها را به طرف عقب و به سوی یکدیگر فشار دهید، کتفها را حدود 5 ثانیه نگه داشته و سپس آنها را به طرف جلو و بالا فشار دهید، دقت کنید که سر پیوسته به سوی بالا بوده و با فشاری آرام روی عضله های باسن، عضله های شکم را به داخل ببرید به نحوی که گودی کمر و فشار نرمی را بر آن احساس کنید و با این کار عضله های باسن و شکم شما منقبض می شوند این تمرین را سه بار تکرار کنید و در سه نوبت در طی روز انجام دهید.

تمرین 3) در نقطه ای از استخر بایستید طوری که آب تا زیر سینه شما باشد سپس، دو دست را بالا ببرید و در حالی که بدن ثابت است، دستها را حول محور شانه از عقب به جلو به چرخش درآورید و این حرکت را چند بار تکرار کنید.

تمرین 4) در مکانی از استخر بایستید. طوری که آب تا زیر شکم شما برسد، سپس تا آن اندازه از ناحیه کمر خم شوید که یک زاویه قائمه به وجود آید، در این حال باسن را در جهت چپ و راست و به صورت نیم دایره به چرخش درآورید