عوامل بسیار زیادی بر کوتاه قدی کودکان تاثیر می گذارد. اگر نقش ژنتیک را که عامل بسیار مهم و فاکتوری کلیدی محسوب می شود کنار بگذاریم، بحث تغذیه به میان می آید و اینکه چه مواد مغذی و چه نوع تغذیه ای می تواند بر کوتاه قدی یا بلند قدی کودکان تاثیر بگذارد.

شاید امروزه خیلی کمتر به این نکته توجه می کنیم که چاقی به ویژه چاقی دوران کودکی می تواند پیامدهای جبران ناپذیری به دنبال داشته

باشد که یکی از عوارض آن کوتاه قدی است.

 
لازم به توضیح است چاقی ای که از دوران کودکی آغاز شود، در مقایسه با چاقی ای که در بزرگسالی ایجاد می شود، قطعا عوارض بیشتری در دوران بزرگسالی به همراه دارد.

چاق 2 دسته اند
دو نوع تجمع چربی در بدن داریم. در یک نوع سلول های چربی قابلیت دارند 85 تا 90 درصد حجم خود چربی ذخیره کنند و مثل یک بادکنک بزرگ شوند. در نوع دوم اگر رژیم غذایی کودک یا فرد بیش از حد نیاز حاوی کالری باشد، این سلول ها که مثل بادکنک بزرگ شده اند تقسیم شده و بستر بیشتری برای تجمع چربی حاصل می شود.

به نوع دوم چاقی هایپرپلازی گفته می شود. کودکان مبتلا به این نوع چاقی به دو دسته تقسیم می شوند. یک دسته آنهایی که از ابتدا چاق متولد شده اند و برخی که با وزن کم متولد شده اند ( وزن زیر 2500 گرم ) و خانواده چون فکر می کنند نوزاد ریز جثه است، سعی می کنند با رسیدگی های مداوم با زور و اجبار یا با جایزه به کودک غذا بخورانند.

این کودکان به طور ناگهانی در سن دبستان چاق می شوند. اولین نکته ای که در اینجا باید به آن اشاره کنیم این است که حتی اگر کودک شما حین تولد وزن کمی داشته، هیچ اصراری به اضافه وزن او نداشته باشید و اگر طبق منحنی رشد وزن طبیعی پیدا کرده مطمئن باشید مشکل خاصی ایجاد نخواهد شد و کودک شما کاملا سالم است.

چاقی دوران کودکی چه عوارضی دارد؟
یکی از عوارض چاقی در دوران کودکی شکل گیری سلول های چربی از کودکی و بروز ناراحتی ها و حملات قلبی در دوران نوجوانی و جوانی و قبل از رسیدن به 30 سالگی است که گاهی حتی به مرگ منجر می شود.

کودکان چاق معمولا بدون آنکه والدین مطلع باشند مشکل فشارخون هم دارند. در نهایت پروفایل لیپیدی یا چربی خون، کلسترول و گلیسیرید خون این کودکان بالا بوده و دور کمر بزرگی دارند.
این کودکان از نظر اجتماعی منزوی و گوشه گیر بوده و هر چه قدر بزرگ شده و به سن دبستان، راهنمایی و دبیرستان می رسند از جمع بیشتر دور شده و از نظر روان شناسی این مساله کاملا مشخص است که نسبت به ظاهر فیزیکی خود اعتماد به نفس ندارند.

چاقی بر رشد قدی همه تاثیر می گذارد.
معمولا دیده شده افراد چاقی که از کودکی چاق بوده اند حتی اگر از نظر ژنتیکی قد بلند بوده اند نسبتا قد کوتاه بوده در مقایسه با هم سن و سالان خود قد کوتاه هستند. علت این موضوع آن است که در بدن هورمونی به نام لپتین از سلول های چربی بدن ترشح می شود.

هر چه قدر تعداد سلول های چربی در بدن بیشتر باشد، میزان ترشح هورمون لپتین بیشتر خواهد بود. یکی از فاکتورهای کلیدی که در بلوغ دختران و پسران اهمیت دارد، این است که لپتین در بدن ترشح می شود.

با شروع نوجوانی، ما شاهد تجمع چربی در بدن هستیم. با تجمع چربی، ترشح هورمون لپتین هم آغاز می شود که خود این هورمون بر هیپوتالاموس تاثیر گذاشته و سبب ترشح هورمون های دیگری می شود. همچنین بر هیپوفیز تاثیر گذاشته و سبب ترشح هورمون های جنسی دیگری شده و در نهایت بر اندام های تناسلی اثر گذاشته و سبب ترشح هورمون هایی مثل استروژن و پروژسترون در دختران و تستوسترون در پسرها می شود.

در یک کودک چاق به طور طبیعی هورمون لپتین ترشح می شود و لپتین خود محرکی برای ترشح هورمون های جنسی شده و سبب بلوغ زودرس در کودکان می شود که پیامدهای اجتماعی زیادی را به دنبال دارد.
هورمون های جنسی می توانند بر صفحات رشد استخوانی اثر کرده و زودتر از موعد سبب بسته شدن رشد این صفحات شوند، در نتیجه رشد قدی متوقف شده و فرد کوتاه قد می ماند. در بزرگسالی این کودکان به افراد چاق قد کوتاه تبدیل می شوند که هم چاقی و هم کوتاهی قد اعتماد به نفس آنها را گرفته و سبب بروز مشکل در زندگی آنها می شود.
 
آیا می توان رشد قدی کودکان را افزایش داد؟
شاید شما بپرسید که کودک ام خیلی چاق نیست. آیا می توانم رشد قدی او را افزایش دهم؟ جواب این سوال مثبت است.

به عنوان مثال در برخی کشورها مثل ژاپن که مردم آن از نظر ژنتیکی جثه های ظریف و کوتاهی داشته اند متخصصان با تغییر رژیم غذایی توانسته اند رشد قدی را چند سانتی متر افزایش دهند.

به عبارت ساده تر ما با استفاده از یک رژیم غذایی غنی از موادمغذی حتی در کودکانی که پدر و مادر از نظر ژنتیکی قد متوسط یا کوتاهی دارند می توانیم رشد قدی بیشتری داشته باشیم.

نکته ای که باید به آن توجه کنیم این است که نقش تغذیه در رشد قدی به قبل از دوران بلوغ باز می گردد. به محض آنکه نوجوان بالغ شد، دیگر با تغذیه نمی توان به رشد قدی او کمک کرد.

به همین دلیل توصیه می شود قبل از رسیدن کودک به دوران بلوغ مصرف مواد غذایی کلسیم دار که در شیر و لبنیات و ماست از نوع کم چربی موجود است، خانواده کلم شامل گل کلم، برگ کلم و...، دانه کنجد هم به دلیل امگا 3 بالا و هم کلسیم بالا، مواد غذایی حاوی ویتامین A یا حاوی پیشتاز ویتامین A بتاکاروتن که در هویج، انبه و خرمالو موجود است و منابع غنی ویتامین C مثل مرکبات را افزایش دهیم و در نهایت مرتبا کنترل کنیم که کودک مان دچار فقر آهن نباشد زیرا فقر آهن خود زمینه را برای اختلال در رشد قدی فراهم می کند.

معمولا کودکانی که دچار کم خونی اند هم وزن گیری خوبی ندارند و هم قد شان کوتاه می ماند. غیر از تغذیه آنچه بر رشد قدی کودکان تاثیر می گذارد یک خواب آرام شبانه است.

خیلی از بچه ها ممکن است بعد از ظهرها دو ساعتی بخوابند اما شب ها دیر بخوابند و صبح زود بلند شوند. این نوع خوابیدن ملاک نیست. خوابیدن در شب باید در شرایطی باشد که هورمون ملاتونین یا هورمون خواب ترشح شود. نباید فراموش کرد یکی در زمان خواب و یکی در زمان فعالیت روزانه است که هورمون رشد ترشح می شود.
بسیار مهم است که کودکان خواب آرام شبانه داشته باشند و در درجه دوم به اندازه کافی فعالیت کنند. در ضمن توصیه می شود حتی الاامکان یک ساعت قبل از خواب، کودک قندهای ساده مثل شکر، شکلات، آب نبات، تافی و... مصرف نکند چون قندهای ساده خود در هورمون رشد اختلال ایجاد می کنند و وقتی هورمون رشد به اندازه کافی ترشح نشود، رشد قدی تا حدی دچار اختلال می شود.