گاهی بیماری آنقدر شدید و دردناک می شود که روند زندگی انسان مختل و امکان حرکت از او گرفته می شود و حتی به جراحی هم نیاز پیدا می کند. دکتر سیدمصطفی سادات، جراح ارتوپد، فلوشیپ ستون فقرات و دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران در این باره بیشتر توضیح می دهند.

سلامت: آقای دکتر! فتق دیسک بین مهره ها چه زمانی ایجاد می شود؟

دیسک بین مهره ای یک ماده ژلاتینی نسبتا نرم است که فشارهای وارد شده روی مهره ها را به طور یکنواخت پخش و حرکت مهره ها را روی یکدیگر آسان می کند و باعث خم و راست شدن یا چرخش کمر می شود. یک حرکت ناگهانی یا برداشتن اجسام سنگین ممکن است باعث آسیب به این ناحیه و فتق دیسک بین مهره ای شود. فتق اغلب به طرف پشت یا چپ و راست اتفاق می افتد و باعث انتشار درد به پای همان طرف یا طرف مقابل می شود ولی معمولا درد در همان طرف که فتق رخ داده متمرکز می شود.

سلامت: این عارضه معمولا خود را با چه علایمی نشان می دهد؟

علایم به شدت آسیب وارده به مهره و فشار روی عصب مربوطه بستگی دارد. مثلا اگر صدمه بین مهره 4 و 5 کمری باشد، فشار روی ریشه پنجم کمری بیشتر است. فشار در این قسمت باعث می شود حرکت شست پا به طرف بالا مختل شود و درد از طرف کمر به طرف ساق پا انتشار پیدا کند. شایع ترین علامت فتق دیسک کمر درد پا و ساق است و پزشک با توجه به علایم بیمار و درد متوجه می شود کدام مهره آسیب دیده است.

سلامت: چه عواملی باعث ایجاد فتق بین مهره های کمری می شود؟

فتق دیسک بین مهره ای در جوانان، ورزشکاران یا افرادی که کارهای سنگین انجام می دهند بیشتر دیده می شود اما به طور کلی ما در حرکات روزانه مان همیشه در حال خم شدن هستیم. بیشتر مشاغل از قبیل دندان پزشکان، مکانیک ها، کارگران ساختمان و تایپیست ها در حالت خمیده کار می کنند پس فشار بین مهره ها زیاد است، حرکات ناگهانی هم در ورزش هایی مثل کشتی و وزنه برداری باعث پارگی دیسک بین مهره ای می شود.

دیسک بین مهره ای در حالت عادی هم شاید رخ بدهد زیرا به مرور زمان ماده ژلاتینی، قوام خود را از دست می دهد یا در اثر عوامل مختلف ساییده و فرسوده می شود. به تدریج با افزایش سن آرتروز نیز اضافه می شود. عدم فعالیت بدنی هم عامل دیگری است که می تواند روی دیسک و ریشه های عصبی فشار وارد کند.

سلامت: چگونه می توان فشار روی دیسک و ریشه های عصبی را کم کرد؟

همه دردها به علت دیسک کمر نیست. بسیاری از دردها به علت ضعف عضلات است. از آنجا که بسیاری از افراد جامعه ما دچار اضافه وزن هستند بیشتر دچار مشکلات عضلانی در ناحیه کمر می شوند به خصوص در خانم ها درد کمر به صورت شایع تری دیده می شود. اغلب خانم ها بعد از زایمان دچار اضافه وزن و بزرگی شکم می شوند. همان طور که می دانیم شکم نقش حمایت کننده ای روی ستون مهره ها دارد. وقتی شکم ضعیف است فشار روی مهره ها بیشتر می شود. خیلی مواقع دردهای ناحیه کمر حتی نیاز به یک عکس ساده هم ندارند. اگر چه در کشور ما خدمات پزشکی بسیار سهل الوصول است و بیماران هنگام مراجعه به مطب چند عکس و آزمایش با خود همراه دارند اما واقعا این کارها لازم نیست و فقط با تمرین های کششی ساده و نرمش می توانند به راحتی درد را برطرف کنند.

سلامت: تمرین های کششی چگونه باید انجام شوند؟

دیسک های بین مهره ای در طول روز آب از دست می دهند و اگر قد انسان ها را به صورت میلی متری هنگام صبح و عصر اندازه بگیریم، متوجه می شویم قد آنها هنگام غروب چند میلی متر تا یک سانتی متر کاهش پیدا کرده است، پس دیسک بین مهره ای تحت فشار قرار می گیرد. برای کاستن فشار می توانیم از یک میله بارفیکس ساده استفاده و عادت کنیم روزانه هنگام صبح، ظهر و شب هر بار به تعداد 10 بار بارفیکس برویم و هر بار 5 ثانیه به بدن کشش دهیم. هنگام بارفیکس لازم نیست فشار زیادی به خودمان وارد کنیم و فقط آویزان شدن کافی است. سایر ورزش ها نیز می تواند بسیار مفید باشد از قبیل پیاده روی، نرمش یا هفته ای 3 بار استخر رفتن و سایر حرکات بدنی که باعث تقویت عضلات و کاهش وزن می شود.

سلامت: و چطور درمان می شوند؟

اگر بیمار علایم عصبی واضحی ندارد و اختلال های انگشتان حرکتی پا و مشکلات اسفنکتری و ادراری هم ندارد بیمار اورژانسی نیست و درمان بسیار راحت است و شامل تمرین های کششی یا بستن کمربندهای مخصوص است تا بتوان کشش لازم را در ناحیه کمر ایجاد کرد.

داروهای مسکن و کورتونی هم تجویز می شود ولی بیماران باید به طور مرتب کنترل شوند تا مطمئن شویم بیماری پیشرفت نمی کند. گاهی لازم است بیماران استراحت کنند. استراحت بیمار تا زمانی است که التهاب برطرف شود. فشار دیسک به عصب باعث تورم عصب می شود و التهاب ایجاد می کند. برای کاهش التهاب توصیه می شود بیمار به مدت 48 تا 72 ساعت یا حداکثر 7 تا 10 روز همراه با تمرینات کششی استراحت کند ولی استراحت طولانی مدت را به هیچ وجه توصیه نمی کنیم چون باعث ضعف عضلات می شود. در صورت فشار روی ریشه عصب و پیشرفت بیماری، شاید عمل جراحی لازم نشود ولی ما جراحان تا جایی که ممکن است سعی می کنیم از عمل جراحی اجتناب کنیم.

سلامت: اگر بیمار به موقع برای درمان اقدام نکند چه اتفاقی رخ می دهد؟

در صورتی که بیمار به موقع برای درمان اقدام نکند حتی در صورت عمل جراحی ممکن است نتیجه مطلوبی حاصل نشود و متاسفانه مشکلات ادراری و اسفنکتری برایش به وجود آید. این مرحله از بیماری معمولا علامت خوبی نیست و به تدریج پاها ضعیف می شوند و شاید هیچ موقع حالت طبیعی و اولیه خود را پیدا نکنند.

سلامت: در پایان اگر توصیه ای دارید بفرمایید.

هر درد کمری به معنای فتق دیسک کمر نیست و هر فتق دیسک کمری نیاز به عمل جراحی ندارد. عمل جراحی آخرین مرحله درمانی است. بسیاری از افراد جامعه از درد کمر رنج می برند. برای تشخیص دردهای کمر لازم است یک گروه شامل جراحان ارتوپد، مغز و اعصاب، روان پزشک و مددکار اجتماعی با هم کار کنند. خیلی از مواقع مسایل اجتماعی، عصبی و روانی در پیدایش درد دخیل هستند و همیشه باید این مسایل را مدنظر قرار دهیم.