شناخت سیروز کبدی و راه های سازگاری با آن
 

سیروز کبدی چیست؟
وزن کبد در حالت معمولی در حدود 5/1کیلوگرم و بزرگترین غده بدن می‏باشد. کبد در قسمت ربع فوقانی سمت راست شکم و پشت دنده‏های تحتانی قرار دارد. چنانچه کبد به دلیل عفونت مزمن فرسوده شود اصطلاحاً سیروز کبدی نامیده می‏شود.
عللم مهم و عمده ایجاد سیروز چیست؟
سیروز علل زیادی دارد. در ایالات متحده شایعترین علت آن مصرف مشروبات الکلی است و در کشور ما ابتلا به ویروسهای هپاتیت B و‌ ‍‍C و D می‏باشد که التبه درصدی از آنها بدلیل هپاتیت مزمن به سیروز ختم می‏شوند. تعداد کمتری نیز به دنبال بیماریهای ارثی مانند فیبروزکیستیک، کمبود آنزیمی بنام 1- الفاآنتی‏تریپسین، گالاکتوزومی و بیماری ذخیره‏ای گلیکوژن به سیروز مبتلا می‏شوند.
دو نوع اختلال ارثی نیز می‏تواند ایجاد سیروز کند که یکی ویلسون بدلیل ذخیره مس و دیگری هموکروماتوز بدلیل ذخیره آهن می‏باشد. در بیماران ویلسونی مس در انساجی مانند مغز و کلیه ها و قرینه رسوب می‏کند. در هموکروماتوز آهن زیادی جذب می‏شود و در انساجی مانند لوزالمعده، پوست، مخاط روده، قلب، غدد داخلی و کبد رسوب می‏کند. از علل دیگر سیروز انسداد طولانی مدت مجاری صفراوی بهر دلیل می‏باشد. در واقع مجاری صفراوی حامل صفرا از کبد به روده‏ها جهت هضم چربیها می‏باشند.
•در اطفال علت سیروز انسداد مادرزادی این مجاری است که به اترزی مجاری مشهور است. دراین حالت باعث برگشت صفرا به کبد و آسیب کبدی می‏گردد. البته بوسیله جراحی می‏توان این مجاری را باز کرد و به بیماران کمک کرد.
•در بزرگسالان مجاری صفراوی ممکن است بدلایلی ملتهب و دچار انسداد شوند از جمله این دلایل بیماری سیروز صفراوی اولیه است. نوع دیگر سیروز صفراوی بدلیل عمل جراحی
 کیسه صفرا می‏باشد که به دنبال آن مجرای صفراوی بدلیل عمل جراحی آسیب می‏بینند. از علل
 غیر شایع دیگر واکنش شدید به بعضی داروها و یا مصرف طولانی مدت بعضی داروها و سموم محیطی و نیز نارسائی احتقانی قلب که باعث احتقان کبد و در نهایت سیروز می‏گردد.
علائم سیروز چیست؟

بیماران سیروتیک اکثراً علائم مختصری دارند. دو مشکل عمده ای که در نهایت باعث ایجاد علائم در اینها می‏شود، از دست رفتن تدریجی عملکرد سلول کبدی بدلیل فرسودگی کبد و فیبروز (لیفی شدن)  آن مس باشد. بیماران ممکن است حالاتی مانند خستگی، ضعف، ناتوانی، بی‏اشتهایی، تهوع و یا کاهش وزن داشته باشند. با کاهش تدریجی عملکرد کبد، پروتئین کمتری در این عضو ساخته می‏شود فی المثل ساختن آلبومین که پروتئین مهم خون است کاهش یافته و در نتیجه در اثر کمبود آن آب در پاها تجمع می‏یابد که به آن ادم می‏گوییم و یا اینکه آب در شکم تجمع می‏یابد (آسیت). از طرفی کاهش پروتئین های انعقاد خون ایجاد کبودی در پوست بدن و خونریزی از سوراخها و مخاطهای بدن را افزایش می‏دهد.
•در مراحل نهایی پوست ممکن است زرد شود که این دلیل رنگدانه‏های زرد صفراوی است و در بعضی افراد خارش پوست دلیل رسوب املاح صفراوی در زیر جلد است. شیوع بیشتر سنگ
کیسه صفرا در این افراد بدلیل عدم وجود صفرای کافی در کیسه صفرا می‏باشد.
•کبد این افراد توانائی خنثی سازی سمومی که در خون ساخته و حمل می‏شوند را ندارد. این سموم باعث کاهش عملکرد ذهن و تغییرات شخصیتی و حتی خواب آلودگی و کما می‏شوند. ممکن است اولین علامت تجمع این سموم در مغز، بی‏توجهی به ظاهر شخصی خود، فراموشی، عدم تمرکز حواس و تغییر در عادت زمان خواب باشد (شب بی خوابی-و چرت زدن روزانه) بطور معمول داروها توسط کبد گرفته و از بدن پاک می‏گردند در بیماران سیروتیک روند پاکسازی بدن از داروها به کندی صورت می‏گیرد. لذا تأثیر داروها در بدن تا مدتهای بیشتری می‏ماند لذا بیماران سیروتیک به عوارض جانبی داروها حساستر می‏باشند.
•از مشکلات دیگر بیماران سیروتیک وضعیت فشار خون عروقی است که در کبد جریان دارند. بطور طبیعی خون از روده‏ها و طحال از طریق وریدباب وارد کبد می‏شود. ولی در این بیماران این جریان خون کند می‏شود و باعث بالا رفتن فشار در وریدباب می‏گردد این مسئله باعث توقف جریان طبیعی خون گردیده و باعث بزرگ شدن طحال شده از طرفی خون از جریانات فرعی اطراف کبد سعی به فرار دارد که این امر باعث می‏شود در بعضی از نواحی بدن واریس های متورم ایجاد شود از جمله ایجاد واریس مری و معده و ایجاد واریس مقعدی و واریس اطراف ناف.
•یادآوری می‏شود شیوع هموروئید در بیماران سیروتیک ربطی به بالا رفتن فشار وریدباب ندارد.
واریس مری و معده گاه خطرساز شده و منجر به خونریزی می گردند در این صورت بیمار در معرض خطر جدی قرار گرفته و پزشک باید فوراً خونریزی را بصورتی بند آورد.
تشخیص سیروز چگونه است؟
پزشک اغلب از روی علائم بیمار و آزمایشات به این بیماری پی می‏برد. پزشک در معاینات بالینی ممکن است در وهله اول متوجه بزرگ شدن اولیه کبد باشد و یک آزمایش خون از شما انجام دهد و این آزمایشات نشان دهنده بیماری کبد خواهد بود و گاه پزشک ممکن است از بیمار سونوگرافی، سی‏تی‏اسکن و یا اسکن‏ایزوتوپ از کبد و طحال بعمل آورد.
•گاه پزشک جهت تأیید تشخیص تصمیم به بیوپسی کبد از راه پوست می‏گیرد. که طی این عمل با کمک یک سوزن از طریق پوست وارد کبد شده و نمونه ای از نسج کبد گرفته می‏شود و جهت آسیب‏شناسی به آزمایشگاه فرستاده می‏شود.
•گاه بطور اتفاقی در حین جراحی و یا انجام لاپاراسکوپی که طی آن از طریق یک لوله دوربین داخل شکم دیده می‏شود، متوجه کبد فرسوده و چروکیده فرد سیروتیک می‏شوند.
درمان سیروز چیست؟
درمان سیروز، توقف و تأخیر روند پیشرفت و به حداقل رساندن تخریب سلولهای کبدی توقف مصرف الکل می‏تواند از پیشرفت بیماری جلوگیری کند. در صورتی که بیمار هپاتیت داشته باشد پزشک ممکن است در مواردی با دادن کورتون بطور محدود یا داروهای ضد ویروسی آسیب کبدی را کاهش دهد.
دارو ممکن است بعضی علائم بیمار سیروتیک را مانند خارش رفع یا کاهش دهد. ادم و آسیت (احتباس مایع) را می‏توان با کاهش مصرف نمک غذایی کم کرد. داروهای مدر (ادرارآور) می‏توانند مایعات اضافی بدن را کاهش دهند و از ایجاد ادم جلوگیری کنند. تغییرات عملکرد ذهنی که درجریان سیروز ممکن است رخ دهد با رژیم غذایی و دارو تا حدودی قابل اصلاح می‏باشد. بطور مثال کاهش مصرف پروتئین روزانه به همراه مصرف شربت مسهل مثل لاکتولوز که از جذب سریع سموم (که باید در کبد خنثی می‏شد) از روده جلوگیری می‏کند، به بهتر شدن وضعیت ذهنی کمک می‏کند، دو مشکل عمده در بیماران سیروتیک یکی نارسائی کامل کبد و دیگری خونریزی بدلیل بالا رفتن فشار وریدباب است. پزشک ممکن است جهت کاهش این فشار از داروهای کاهنده فشار خون مانند ایندرال جهت کاهش فشار وریدباب استفاده کند، در صورتی که از واریس‏های معده و مری خونریزی رخ دهد، فوراً پزشک با تزریق یک داروی مسدد عروقی (اسکلروزان) از طریق آندوسکوپ که یک لوله قابل انعطاف می‏باشد و از طریق دهان وارد می‏شود، می‏تواند خونریزی را بند آورد. در شرایط بحرانی چاره نهائی انجام عمل جراحی شنت برای تغییر مسیر خون از وریدباب به جای دیگر است (شنت پورتوکاو) و یا انجام پیوند کبد خواهد بود. اکثر بیماران سیروتیک سالها سلامت زندگی می‏کنند و اگر دچار عوارض بیماری شوند معمولاً درمان می‏شوند و بعضی از آنها بطور موفقیت‏آمیز با کبد پیوند شده زندگی می‏کنند.
توصیه‏هایی به بیماران سیروتیک
در مواقع افزایش تورم پاها یا قطر کمر از مصرف نمک و آب اضافی جداً پرهیز کنید، و مصرف پروتئین غذایی و نیز هرگونه استرس و فعالیت جسمانی را کاهش دهید.
-از مصرف بی‏رویه دارها حتی استامینوفن (بدون نظر پزشک) پرهیز کنید.
-هرگز ناامید نشوید. خود ناامیدی باعث تشدید بسیاری از بیماریها می‏شود.
-بیماری خود را از دیگران مخفی نسازید.
-ناخن های خود را مرتب کوتاه کنید.
-از تخلیه شدید و محکم بینی خودداری کنید.
-از مسواک با پرزهای نرم استفاده کنید.
-داروهای تجویزی را مرتب مصرف کنید و سرخود مقدار داروی مصرفی را کم و یا زیاد نکنید.
-علاوه بر خواب شبانه،  روزانه 4 تا 6 ساعت استراحت کنید.
-در صورت آب آوردن شکم روزانه 2 ساعت داخل وان آب ولرم تا گردن استراحت کنید.
-اصول بهداشتی جهت پیشگیری از بیماریهای عفونی را رعایت کنید.
-رژیم غذایی و میوه و سبزیجات را طوری تنظیم کنید که روزانه دو یا سه بار دفع مدفوع شکل (نه آبکی) داشته باشید.
-در صورت بروز تب بلافاصله به پزشک مراجعه کنید.
-در صورت بروز سوزش ادرار با پزشک خود مشورت کنید.
-در صورت تهوع و درد شکم بلافاصله به بیمارستان مراجعه نمائید.
-در صورت سیاه شدن مدفوع بلافاصله به بیمارستان مراجعه کنید.
توصیه غذایی
1-مصرف سبزیجات، میوه‏های تازه و فیبرهای غذایی
2-از روغن‏های گیاهی مایع و عمده غذای خود را از غذاهای نشاسته‏ای مانند برنج و گندم انتخاب کنید.
3-بیشتر از گوشت سفید استفاده کنید (مرغ و ماهی)
4-مصرف روزانه پروتئین باید در حد معمول gr80-60 باشد. و در صورتی که بیمار سابقه پیدایش اختلال ذهنی اخیر داشته باشد باید تا حد gr40-30 کاهش یابد.
5-از خوردن غذاهای نمک دار مثل پنیر و آش رشته پرهیز کنید.
6-از مصرف خوردنیهای وانیل دار مثل بستنی و بیسکوئیت کارامل‏دار و بعضی تنقلات مثل آجیل،
 بادام‏زمینی، گردو پرهیز گردد.
7-برای جبران کمبودهای ویتامینی توصیه می شود روزانه بطور معمول با تجویز پزشک مولتی‏ویتامین و کلسیم مصرف گردد.