عادات غذایی ، یکی از مهمترین عوامل موثر در شکل گرفتن الگوی غذایی انسان است که تعیین کننده چگونگی انتخاب ، آماده کردن ، طبخ ، مصرف و نگهداری موادغذایی می باشد .

عادات غذایی ریشه در عوامل مختلفی مانند شرایط اجتماعی ، اقتصادی ، فرهنگی ، جغرافیایی ، مذهبی ، کشاورزی و بسیاری عوامل دیگر دارد که سینه به سینه  و نسل به نسل به افراد رسیده  و ریشه در باورهای انسان دارد . ما معمولا بدون تفکر و تعمق ، از عادات غذایی پیروی می کنیم و توجهی به اثرات آنها در سلامت خود نداریم ، در حالیکه بسیاری از عادات غذایی معمول ما ممکن است نا مناسب بوده و اثرات نا مطلوب و گاه جبران ناپذیری در سلامت ما بجای گذارد . بنابراین شناخت عادات غذایی و تاثیر آنها در سلامت انسان ، در شکل گیری الگوی غذایی صحیح و مناسب و برخورداری از تغذیه کافی ، متعادل و متنوع ، گام بسیار موثری است . اکنون پاره ای از عادات غذایی را که می توانند اثرات نا مطلوبی در تغذیه و سلامت انسان به جا گذارند ، بررسی می کنیم :

1)سرخ کردن مواد غذایی به مدت طولانی

برای سرخ کردن غذا معمولا از روغن زیاد استفاده می شود . مصرف روغن به مقدار زیاد باعث افزایش وزن و چاقی می شود که عوارض ناگواری را به همراه خواهد داشت . به  هنگام  سرخ  کردن ،  درجه  حرارت  غذا  به  خیلی بالاتر از حرارت جوش میرسد و در چنین دمایی اکثر مواد مغذی موجود در غذا ارزش تغذیه ای خود را از دست می دهند . در درجات حرارت بالا و در اثر استفاده از روغن زیاد هضم مواد غذایی مشکل خواهد شد ، بنابراین غذای سرخ شده هضم مشکلتری نسبت به غذای آب پز دارد.

مصرف روغن زیاد که برای سرخ کردن غذا بکار میرود موجب بالا رفتن چربیهای خون شده و در نتیجه انسان را در معرض عوارض قلبی - عروقی قرار میدهد.

2) افزودن نمک زیاد به غذا

یکی از وظایف نمک ، نگهداری آب در بدن است بنابراین مصرف نمک زیاد موجب جمع شدن آب در بدن و ایجاد ورم می شود.

مصرف نمک زیاد ، بخصوص برای افرادی که مبتلا به افزایش فشار خون می باشند، مفید نبوده و باعث بالا رفتن فشار خون و در نتیجه مساعد کردن زمینه برای بروز سکته های قلبی و مغزی می شود.

3) نوشیدن چای بعد از غذا

چای دارای ماده ای است به نام تانن که با آهن موجود در منابع گیاهی ایجاد ترکیبی به نام تانات آهن می کند و موجب دفع آهن از بدن می شود . بدیهی است که این امر به خصوص برای افرادی که مبتلا به کم خونی و فقر آهن هستند مضر بوده  و کم خونی آنان را تشدید می کند .

چای حاوی یک فاکتور ضد ویتامین B1 (تیامین) است و مانع استفاده بدن از ویتامین B1 می شود. بنابراین نتیجه می گیریم که مصرف چای با فاصله کوتاهی بعد از غذا یا همراه غذا ، می تواند انسان را در معرض کمبود آهن و نیز کمبود ویتامین B1 قرار دهد . بخصوص چنانچه مقدار آهن یا ویتامین B1 در غذای انسان کافی نباشد،  می تواند اثرات مضر قابل توجهی را از خود بجا بگذارد.

4) نوشیدن آب و مایعات زیاد همراه غذا

نوشیدن مایعات به مقدار زیاد همراه غذا ، موجب رقیق کردن شیره های گوارشی شده و در نتیجه شیره های گوارشی نمی توانند اثر کامل در هضم مواد غذایی داشته باشند که نتیجه آن اختلال در هضم و جذب مواد غذایی و ایجاد نفخ  و اختلال در دستگاه گوارش می باشد.

5) تند غذا خوردن و خوب نجویدن غذا

اولین مرحله هضم بعضی از مواد غذایی ، در دهان و بوسیله آنزیم  پتالین موجود در بزاق دهان انجام می شود و این در صورتی است که غذا به خوبی جویده و خرد شده و با بزاق دهان آغشته گردد. چنانچه با عجله بخوریم و غذا را به خوبی نجویم، در هضم و جذب مواد غذایی اختلال ایجاد می شود و این امر می تواند موجب سنگینی و دل درد  و ناراحتیهای گوارشی بشود.

6) استرس، هیجان به هنگام مصرف غذا

هر نوع استرس و هیجان به هنگام مصرف غذا موجب اختلال در ترشح آنزیمها و شیره های گوارشی شده و در نتیجه باعث اختلال هضم و جذب مواد غذایی شده و مواد مغذی نمی توانند بطور کامل به مصرف سلولها برسند. در نتیجه ممکن است انسان در معرض سوء تغذیه و عوارض ناشی از آن قرار گیرد . علاوه بر آن ، اختلال در هضم و جذب مواد غذایی می تواند موجبات بروز اختلالات گوارشی متعددی بشود.

7) مصرف مواد غذایی فاقد ارزش تغذیه ای

اگر موادی مانند چیپس ، غلات حجیم شده ، نوشابه های گازدار ، انواع شکلات ، آب نبات  و غیره به میزان زیاد مصرف گردد  و یا نزدیک به وعده های اصلی خورده شود و در واقع جلوی اشتهای انسان را برای صرف غذا در موقع صبحانه ، ناهار و شام بگیرد ، موجب می شود که نیازهای تغذیه ای شخص بر آورده نشود و در نتیجه سوء تغذیه ایجاد گردد . زیرا این مواد فاقد ارزش تغذیه ای بوده و نمی توانند احتیاجات تغذیه ای انسان را تامین نمایند . بنابراین چنانچه جانشین غذای اصلی بشوند ، موجب کمبودهای تغذیه ای شده و به سلامت انسان لطمه می زنند .

اگر مواد فوق الذکر علاوه بر غذای اصلی به مقدار زیاد مصرف شوند ، چون پرانرژی و چاق کننده هستند موجب افزایش وزن و اختلالات ناشی از آن می شوند . بسیاری از تنقلات یا مواد غذایی که به طور آماده در بازار بفروش میرسند ، به علت نحوه آماده سازی ، طبخ و نگهداری ، ارزش تغذیه ای خود را به میزان زیادی از دست میدهند . همچنین ممکن است به علت عدم رعایت نکات بهداشتی در فرآیند تولید ، دارای اشکالات بهداشتی بوده و مصرف آنها برای سلامت انسان مضر باشد . افزودنیهای مختلف از قبیل اسانسها ، رنگها و نگهدارنده ها که به بعضی از مواد غذایی افزوده می شوند از مواد طبیعی نبوده و جزء ترکیبات شیمیایی هستند و اگر در مصرف آنها افراط شود ، برای سلامت انسان مضر خواهد بود.

8) استفاده از روغن مایع برای سرخ کردن غذا

برای سرخ کردن غذا به خصوص به مدت طولانی نبایستی از روغن مایع استفاده شود . زیرا سریعتر از روغن جامد ذوب شده و باعث تشکیل موادی می شود که برای سلامت انسان بسیار مضر است. لذا توصیه می شود روغن مایع به سالاد و یا به آب غذاهایی که در حال طبخ است افزوده شود.

9) مصرف مواد غذایی فاقد فیبر

فیبر غذایی که در منابع گیاهی مانند انواع سبزیها ، حبوبات ، غلات سبوس دار و میوه ها بخصوص با پوست وجود دارد ، اثرات مهمی در سلامت انسان دارد . از جمله پیشگیری و درمان یبوست ، پایین آوردن کلسترول خون و در نتیجه جلوگیری از بروز عوارض قلبی - عروقی و حفظ سلامت قلب .

در جوامعی که از سبزیها و میوه ها و سایر منابع فیبر غذایی به مقدار زیاد استفاده می شود، ابتلا به سرطان به خصوص سرطانهای دستگاه گوارش به طور قابل توجهی کمتر است . فیبر غذایی موجب کنترل قندخون شده و برای افراد مبتلا به بیماری قند مفید است . به این ترتیب که باعث می شود قند حاصل از مواد قندی - نشاسته ای غذا ، به تدریج وارد خون شده و در نتیجه از بالا رفتن ناگهانی قندخون بعد از صرف غذا یا پایین افتادن ناگهانی قند خون به علت گرسنگی پیشگیری شود.

البته افراد مبتلا به دیابت ، حتی با مصرف فیبر در مواد غذایی نبایستی در مصرف مواد قندی - نشاسته ای افراط نمایند . فیبر غذایی احتمال بروز فتق و واریس را نیز کاهش میدهد . مواد دارای فیبر چون حجیم هستند ، جای زیادی را در معده اشغال می کنند و از اشتهای کاذب جلوگیری کرده و چون نیاز به جویدن زیاد دارند، مانع از پرخوری شده و لذا در پیشگیری از چاقی نیز موثرند .

10) حذف وعده های غذایی اصلی

بعضی افراد برای پیشگیری یا درمان چاقی یک یا دو وعده اصلی غذایی خود را حذف می کنند. این امر باعث می شود که معده برای مدت زمان نسبتا طولانی خالی بماند و گرسنگی طولانی موجب کاهش قند خون شده و باعث ایجاد عوارضی از قبیل ضعف و سستی ، خستگی ، سرگیجه ، اضطراب ، بی حوصلگی و عوارض عصبی می شود.

علاوه بر مطالب فوق بدن انسان بصورت سیستماتیک هنگامی که به کمبود کالری دچار میگردد دستور ذخیره چربی را صادر نموده و اصطلاحاً فرد را دچار لقمه خواری مینماید ، که بلافاصله پس از قطع رژیم ، چاقی مفرط و رژیم زدگی را به دنبال خواهد داشت.

کاهش وعده های اصلی غذایی ممکن است از نظر روانی نیز در انسان ایجاد استرس و احساس محرومیت از غذا خوردن بنماید که این امر خود می تواند باعث بروز اختلالاتی در تغذیه و سلامت انسان بشود.

 11) مصرف مواد شیرین پس از صرف غذا

برخی افراد معتقدند برای هضم غذا لازم است از مواد شیرین استفاده شود . این عادت چنانچه ادامه یابد ، موجب چاقی و عوارض ناگوار ناشی از آن خواهد شد.

پوسیدگی و خرابی دندانها ، عارضه دیگری است که به علت مصرف مواد شیرین رخ می دهد . زیرا اسیدی که از مواد شیرین در دهان حاصل می شود ، به سلامت دندانها لطمه زده و موجب پوسیدگی آنها می شود بنابراین از افراط  در مصرف مواد شیرین باید احتراز نمود.

 12) یکنواختی برنامه غذایی روزانه

لازم است در برنامه غذایی روزانه از مواد متنوع استفاده شود ، زیرا جذب و متابولیسم بعضی مواد غذایی در حضور مواد دیگر بهتر انجام می شود. ضمنا با ایجاد تنوع در غذای روزانه ، نیازهای  تغذیه ای انسان بهتر تامین خواهد شد.

13) تاثیر باورها بر  تغذیه

در بعضی جوامع یا در بین بعضی خانواده ها باورهای خاصی در مورد تغذیه وجود دارد که بعضی از این باورها ممکن است غلط یا مضر باشد . این قبیل باورهای تغذیه ای بخصوص در مورد رژیم های لاغری شایع است ( مانند نخوردن غذا و روزه های طولانی یا خوردن یک وعده غذایی در روز ) و می تواند به سلامت افراد لطمات زیادی وارد آورد . بنابراین شناخت اینگونه باورها و تلاش در تغییر آنها، گام موثری در بهبود تغذیه جامعه خواهد بود .

14) عادات غذایی غلط در بیماریها

به هنگام بیماری در بعضی جوامع ، عادات غذایی خاصی وجود دارد که اکثرا برای سلامت انسان مفید نیست. مثلا برخی افراد به هنگام ابتلا به اسهال از آب استفاده نمی کنند که این عادت خطرناک بوده و می تواند به علت از دست رفتن آب بدن و جبران نشدن آب از دست رفته ، منجر به مرگ به خصوص در کودکان و افراد مسن بشود.

همچنین در بسیاری از بیماریهای عفونی و تب دار، بعضی ممنوعیت های غذایی از جمله عدم مصرف میوه ها و بعضی مواد پروتئینی مرسوم است که می تواند موجب بروز سوء تغذیه و تشدید بیماری شده و به این ترتیب به سلامت انسان لطمه وارد آورد.